22.04.2015

Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.
Serbest meslek erbabının tanımındanda anlaşılacağı üzere; açıklanan unsurlar birtaraftan serbest meslek kazancı ile ticari kazanç, öte yandan serbest meslek kazancı ile ücret ilişkisinin sınırlarını belirlemektedir. Ayrıca, faaliyetin devamlı olması özelliği de serbest meslek faaliyetini, arızi olarak yapılan serbest meslek faaliyetinden ayırmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu'nun61 inci maddesinde, "Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir" şeklinde tanımlanmıştır. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere gerek ücret gerek serbest meslek kazancı emeğe dayanan gelir unsurlarıdır. Serbest meslek kazançlarında emek; bir işverene tabi olmaksızın, şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına değerlendirilmektedir. Bir işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışılması halinde ise elde edilen gelir ücrettir. 

Uygulamada bazı durumlarda ücret ile serbest meslek kazancının ayırımında zorluklarla karşılaşılmaktadır. Bu durumda yukarıda da belirtildiği gibi esas alınacak en önemli ölçüt; iş yerine bağlılık ve işverene tabiliktir. İş yerine bağlılıktan maksat; kendisine ait olmayan bir organizasyonun işyerinde çalışılmasıdır. İşverene tabilikten maksat ise; işverenin hizmetli üzerinde hiyerarşik bir kontrol ve yaptırım uygulama hakkının bulunup bulunmamasıdır. Bu unsurların bulunmaması halinde, gelir vergisi açısından işverene tabi olarak işveren-hizmetli ilişkisinden bahsedilemez.
Ücret- serbest meslek kazancı ayırımının önemi, vergilendirme ile ilgili yükümlülüklerinyerine getirilmesinde ortaya çıkmaktadır. Zira, serbest meslek faaliyetinin bir hizmet akdi kapsamında bir işverene tabi ve bir işyerine bağlı olarak sürdürülmesi halinde elde edilen gelir ücret olarak vergilendirileceğinden, bu durumdaki bir mükellefin defter tutma, makbuz düzenleme, katma değer vergisi ve geçici vergi yükümlülükleri söz konusu olmayacaktır. Gelir vergisi beyannamesi verme yükümlülüğü ise, Gelir Vergisi Kanununun ücretlerin vergilendirilmesine ilişkin hükümlerinin gerektirdiği koşullarda doğabilecektir. Aynı şekilde, serbest meslek faaliyetinin arızi olarak yapılması halinde de, mükellefin katma değer vergisi ve geçici vergi yükümlülüğü bulunmadığı gibi defter tutma ve makbuz düzenleme zorunluluğu da söz konusu değildir. 

Bu yönüyle, Gelir Vergisi Kanunu'nun 65'inci maddesinde geçen "ilmi ya da mesleki bilgi veya ihtisasa dayalı olma" kavramından; icra edilen faaliyet konusunda eğitim veren kurumlardan mutlak suretle eğitim alınmış olunmasının anlaşılması gerektiği açık olup, fiili durumun diploma veya sertifika gibi yeterlilik belgesiyle belgelendirilmesi" mümkündür. Sözü edilen faaliyete ilişkin eğitim veren kurumlardan eğitim almadan ve dolayısıyla faaliyet konusuna ilişkin diploma veya sertifika gibi yeterlilik belgesi bulunmadan anılan faaliyetinicra edilmesi halinde ise, elde edilen kazançticari kazanç olarak değerlendirilecekve ticari kazançların vergilendirilmesine ilişkin usul ve esaslar çerçevesindevergilendirilmesi gerekecektir.

KDV Genel Uygulama Tebliği'nde konu şu şekilde yer almıştır:
2.1.2.2. Serbest Meslek Faaliyeti Çerçevesinde Yapılan Teslim ve Hizmetler
3065 sayılı Kanunun (1/1) inci maddesine göre, serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler vergiye tabidir. Sözü edilen faaliyetleri mutat ve sürekli olarak yapanlar KDV mükellefi olacak, arızi serbest meslek faaliyetinde bulunanların ise KDV mükellefiyeti tesis edilmeyecektir.

18. maddenin kapsamına giren işlemler kanunda şu şekilde yer almaktadır: 
Gelir Vergisi Kanun Madde 18: Müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir, hikaye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj, karikatür, fotoğraf, film, video band, radyo ve televizyon senaryo ve oyunu gibi eserlerini gazete, dergi, bilgisayar ve internet ortamı, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat Gelir Vergisinden müstesnadır.

Örneğin oyuncu X, ABC şirketi için "Ayna" adlı oyunda oynamakta ve oyun başına 100 TL ücret almaktadır.Oyunculuk yapmak üzere temin edilen şahısların, söz konusu faaliyetleri  kendi nam ve hesaplarına  mutad meslek olarak icra etmeleri halinde sanatçıların elde ettikleri kazanç serbest meslek kazancı, aynı faaliyetlerin arızi olarak yapılması halinde ise arızi serbest meslek kazancı olarak değerlendirilmesi gerekir.

Faaliyetlerin mutad meslek olarak icra edilmesi halinde  icra edenlerin  elde ettikleri gelir için serbest meslek makbuzu düzenlemesi, arızi olarak icra edilmesi halinde ödeme yapan ABC şirketitarafından gider pusulası düzenlenmesi gerekir. Her iki halde de yapılan ödemelerden Gelir Vergisi Kanunu'nun 94/2. maddesi gereğince % 20 oranında stopaj yapılması gerekmektedir. Bir şirkette sigortalı olarak çalışan sanatçının çalıştığı şirketten elde ettiği kazanç ücret, aynı sanatçının çalıştığı şirket haricinde üçüncü kişilere hizmet vermesi (oyunculuk, reklâm çekimi gibi) suretiyle elde ettiği kazanç ise serbest meslek kazancı olacaktır.Ücretli çalışan sanatçının vergi mükellefiyeti aranılmayacak, defter tutmayacak, serbest meslek makbuzu düzenlemeyecek ve beyanname vermeyecektir. Bunun yanında bağımsız çalışan aynı sanatçının elde etmiş olduğu gelirler için ise bütün vergisel yükümlülükleri eksiksiz yerine getirmesi gerekmektedir.

Tutku Yurdakul
Yeminli Mali Müşavir